از زمان شیوع بیماری کووید-19، ماسکهای صورت به یکی از ابزارهای اصلی برای کاهش انتقال ویروس کرونا تبدیل شدهاند. در کنار ماسکهای جراحی و ماسکهای N95 که از سوی کادر درمان و در محیطهای بهداشتی استفاده میشوند، ماسکهای پارچهای نیز به طور گستردهای توسط عموم مردم مورد استفاده قرار گرفتهاند. ماسکهای پارچهای به دلیل قابلیت استفاده مجدد و دسترسی آسان، انتخابی محبوب در دوران همهگیری بودند. اما برای اطمینان از اثربخشی آنها در پیشگیری از انتقال ویروس، رعایت استانداردها و مشخصات خاص در طراحی و تولید این ماسکها بسیار مهم است.
این مقاله به بررسی مشخصات ماسک پارچهای استاندارد، عواملی که در کارایی آن تأثیرگذارند و روشهای مراقبت از ماسکهای پارچهای میپردازد.
1. مواد مناسب برای تولید ماسک پارچهای استاندارد
یکی از مهمترین عوامل در تعیین کیفیت و اثربخشی ماسکهای پارچهای، نوع مواد استفاده شده در ساخت آنهاست. مواد مختلف میتوانند به میزان متفاوتی ذرات معلق در هوا و قطرات تنفسی را فیلتر کنند. یک ماسک پارچهای استاندارد باید از موادی ساخته شده باشد که هم راحتی برای استفاده کننده فراهم کنند و هم به اندازه کافی از عبور ذرات مضر جلوگیری کنند.
الف) پنبه
پارچه پنبهای یکی از رایجترین مواد مورد استفاده در تولید ماسکهای پارچهای است. ماسکهای چند لایه پنبهای، به دلیل بافت محکمتر، میتوانند قطرات بزرگتر تنفسی و برخی ذرات کوچک را به خوبی فیلتر کنند. با این حال، تنها پنبه به عنوان مادهای با قابلیت بالا برای جلوگیری از عبور ذرات ویروسی کافی نیست و باید با لایههای دیگری ترکیب شود تا عملکرد بهتری داشته باشد.
ب) مواد مصنوعی
برخی از مواد مصنوعی مانند پلیاستر یا نایلون نیز در ماسکهای پارچهای استفاده میشوند. این مواد، به ویژه وقتی در لایههای داخلی ماسک قرار میگیرند، میتوانند به عنوان یک فیلتر اضافی عمل کنند. این مواد میتوانند میزان عبور هوا و ذرات را کاهش دهند و در نتیجه بهبود کارایی ماسک را در جلوگیری از انتقال ویروس به همراه داشته باشند.
ج) ترکیب لایههای مختلف
یک ماسک پارچهای استاندارد اغلب شامل حداقل دو یا سه لایه پارچه است. لایههای مختلف با ترکیب هم میتوانند عملکرد فیلترینگ ماسک را افزایش دهند. معمولاً لایههای بیرونی از پارچهای مقاوم و ضدآب تشکیل شده و لایه داخلی نرم و راحت برای تماس با پوست باشد.
2. طراحی و شکل ماسک پارچهای استاندارد
طراحی ماسک نیز نقش مهمی در اثربخشی آن ایفا میکند. یک ماسک پارچهای استاندارد باید به گونهای طراحی شود که بتواند به خوبی روی صورت قرار بگیرد و از هر گونه نشت هوا جلوگیری کند. ماسکی که به خوبی روی صورت نچسبد، به ذرات معلق و ویروسها اجازه عبور میدهد و اثربخشی کلی آن کاهش مییابد.
الف) پوشش کامل بینی و دهان
یکی از الزامات اصلی هر ماسک، پوشش کامل بینی و دهان است. ماسک باید به گونهای طراحی شود که به طور کامل این مناطق را بپوشاند و همچنین ناحیهای از چانه تا بالای بینی را به خوبی محافظت کند. فاصله زیاد بین ماسک و صورت، به ذرات معلق اجازه عبور میدهد و کارایی ماسک را به شدت کاهش میدهد.
ب) طراحی فیتشده
ماسکهای پارچهای استاندارد باید به طور مناسب روی صورت بچسبند. ماسکهایی که دارای نوارهای الاستیکی یا بندهای قابل تنظیم هستند، میتوانند به شکل بهتری روی صورت قرار بگیرند. این طراحی به ماسک کمک میکند تا به خوبی اطراف بینی و دهان را بپوشاند و از هرگونه نشت هوا جلوگیری کند.
ج) وجود گیره بینی
بسیاری از ماسکهای استاندارد دارای گیرهای فلزی یا پلاستیکی در بالای ماسک، روی قسمت بینی هستند که کمک میکند ماسک به خوبی به بینی چسبیده و از عبور هوا از بالای ماسک جلوگیری شود. این ویژگی به ویژه برای افرادی که عینک میزنند بسیار مفید است، زیرا از ایجاد بخار روی شیشههای عینک جلوگیری میکند.
3. قابلیت تنفس (Breathability)
یکی از چالشهای اصلی در تولید ماسکهای پارچهای، حفظ تعادل بین قابلیت فیلترینگ و امکان تنفس آسان است. ماسکی که قابلیت فیلتر کردن خوبی داشته باشد اما استفاده از آن برای مدت طولانی دشوار باشد، کارایی کمتری دارد زیرا ممکن است افراد از استفاده مداوم آن خودداری کنند.
الف) پارچههای تنفسپذیر
ماسک پارچهای استاندارد باید از موادی ساخته شده باشد که امکان تنفس آسان را برای کاربر فراهم کند. موادی مانند پنبه با بافت مناسب میتوانند در عین حال که ذرات مضر را فیلتر میکنند، جریان هوای کافی را نیز فراهم کنند تا فرد بتواند به راحتی نفس بکشد.
ب) اندازه منافذ پارچه
اندازه منافذ پارچه تاثیر مستقیمی بر قابلیت تنفس و فیلترینگ ماسک دارد. منافذ بسیار بزرگ باعث عبور ذرات ویروسی میشود، در حالی که منافذ خیلی کوچک ممکن است باعث دشواری در تنفس شوند. بنابراین، اندازه مناسب منافذ و استفاده از چند لایه پارچه با ویژگیهای مختلف میتواند به ایجاد تعادل در این مسئله کمک کند.
4. کارایی فیلترینگ ماسک پارچهای
ماسک پارچهای استاندارد باید توانایی خوبی در فیلتر کردن ذرات مضر، به ویژه قطرات تنفسی که ممکن است ویروسها را حمل کنند، داشته باشد. اگرچه ماسکهای پارچهای مانند ماسکهای جراحی یا ماسکهای N95 سطح فیلترینگ بسیار بالایی ندارند، اما همچنان میتوانند به عنوان یک لایه محافظتی کار کنند.
الف) ذرات معلق بزرگتر
ماسکهای پارچهای میتوانند به خوبی ذرات بزرگتر مانند قطرات تنفسی را که از عطسه، سرفه یا صحبت کردن به وجود میآیند، فیلتر کنند. این ذرات معمولاً حامل اصلی ویروسها هستند، بنابراین کنترل این ذرات اهمیت زیادی دارد.
ب) ذرات کوچکتر و آئروسلها
در مقایسه با ماسکهای تخصصی مانند N95، ماسکهای پارچهای ممکن است در فیلتر کردن ذرات کوچکتر یا آئروسلها که به مدت طولانیتری در هوا معلق میمانند، ضعیفتر عمل کنند. با این حال، استفاده از چندین لایه پارچه و مواد مختلف میتواند توانایی فیلترینگ ماسک را تا حدی بهبود ببخشد.
5. قابلیت شستشو و استفاده مجدد
یکی از مزایای ماسکهای پارچهای در مقایسه با ماسکهای یکبار مصرف، قابلیت شستشو و استفاده مجدد آنهاست. ماسکهای پارچهای استاندارد باید از موادی ساخته شده باشند که پس از شستشو همچنان خواص فیلترینگ و کارایی خود را حفظ کنند.
الف) شستشوی مکرر
ماسکهای پارچهای باید به طور مرتب شسته شوند تا از تجمع ذرات ویروسی و باکتریها روی سطح آن جلوگیری شود. ماسکی که قابلیت شستشو داشته باشد و پس از چندین بار شستشو همچنان عملکرد مناسبی ارائه دهد، گزینهای مطلوب برای استفاده روزمره است.
ب) دستورالعملهای مراقبت
تولیدکنندگان ماسکهای پارچهای استاندارد باید دستورالعملهای دقیقی برای شستشو و نگهداری ماسکها ارائه دهند. شستشو با آب گرم و مواد شوینده معمولی میتواند ویروسها و باکتریها را از سطح ماسک حذف کند و به حفظ بهداشت و ایمنی فرد کمک کند.
6. عوامل تاثیرگذار بر کارایی ماسک پارچهای
چندین عامل میتوانند بر کارایی و اثربخشی ماسک پارچهای تأثیر بگذارند. از جمله این عوامل میتوان به تعداد لایههای ماسک، جنس مواد استفاده شده، و نحوه استفاده از ماسک اشاره کرد.
الف) نحوه استفاده صحیح
برای این که یک ماسک پارچهای بتواند به درستی عمل کند، باید به درستی استفاده شود. ماسک باید به خوبی روی صورت قرار گیرد و هیچ ناحیهای از آن نباید باز باشد. همچنین، ماسکها باید به طور مرتب شسته و تعویض شوند تا از تجمع آلودگیها جلوگیری شود.
ب) زمان استفاده
مدت زمانی که ماسک روی صورت قرار میگیرد نیز بر کارایی آن تأثیرگذار است. استفاده طولانی مدت از یک ماسک پارچهای بدون شستشو میتواند به تجمع آلودگی و کاهش کارایی ماسک منجر شود.
نتیجهگیری
همانطور که در سایت نیوان ابتکار بررسی شد، ماسکهای پارچهای استاندارد میتوانند به عنوان یکی از ابزارهای مهم در پیشگیری از انتقال ویروسها، از جمله ویروس کرونا، عمل کنند. برای اطمینان از اثربخشی این ماسکها، توجه به مشخصاتی مانند نوع مواد، تعداد لایهها، طراحی مناسب و قابلیت تنفس ضروری است. همچنین، استفاده صحیح و شستشوی مداوم ماسکها نقش مهمی در حفظ کارایی آنها دارد.
