کووید-19 ممکن است به بافت کلیه آسیب برساند: مکانیزمها، عوارض و پیامدهای بلندمدت
از زمان ظهور ویروس کرونا (SARS-CoV-2) در سال 2019، دانشمندان و محققان به بررسی تأثیرات آن بر بخشهای مختلف بدن پرداختهاند. اگرچه این ویروس به طور عمده دستگاه تنفسی را هدف قرار میدهد، اما مشخص شده است که COVID-19 میتواند به سایر اندامهای حیاتی نیز آسیب برساند، از جمله قلب، کبد و به ویژه کلیهها. آسیب به کلیهها از جمله عوارضی است که در بیماران مبتلا به COVID-19 مشاهده میشود و ممکن است پیامدهای جدی و بلندمدتی برای سلامت افراد داشته باشد.
این مقاله به بررسی چگونگی آسیب ویروس کرونا به بافت کلیه، عوامل دخیل در بروز این عارضه، و پیامدهای کوتاهمدت و بلندمدت آن میپردازد. همچنین، به روشهای پیشگیری و درمان مرتبط با این مشکل نیز اشاره خواهد شد.
1. مقدمهای بر ارتباط کلیهها و COVID-19
کلیهها دو عضو حیاتی در بدن هستند که وظایف عمدهای از جمله تصفیه خون، تنظیم مایعات بدن، دفع مواد زائد و تنظیم فشار خون را بر عهده دارند. آسیب به کلیهها میتواند منجر به مشکلات متعددی در سلامتی فرد شود و در موارد شدیدتر، نارسایی کلیه و نیاز به دیالیز یا پیوند کلیه را به دنبال داشته باشد.
در طول همهگیری کروناویروس، برخی از بیماران، به خصوص کسانی که در شرایط بحرانی به سر میبردند، دچار آسیبهای کلیوی شدند. این عارضه که به عنوان نارسایی حاد کلیه یا آسیب حاد کلیوی (AKI) شناخته میشود، در بیمارانی که در بخشهای مراقبت ویژه بستری بودند، بسیار شایعتر بوده است.
2. نقش گیرندههای ACE2 در کلیهها و تأثیر آنها در آسیب کلیوی ناشی از COVID-19
ویروس کرونا برای ورود به سلولهای بدن از گیرندهای به نام آنزیم مبدل آنژیوتانسین 2 (ACE2) استفاده میکند. این گیرنده در بسیاری از بافتهای بدن از جمله ریهها، قلب، و کلیهها وجود دارد. در کلیهها، گیرندههای ACE2 به خصوص در سلولهای لولههای پروگزیمال کلیه که نقش مهمی در تصفیه خون و جذب مواد مغذی دارند، یافت میشوند.
وقتی ویروس کرونا به این گیرندهها متصل میشود و وارد سلولهای کلیه میگردد، میتواند باعث التهاب و آسیب به این سلولها شود. این التهاب به نوبه خود منجر به کاهش عملکرد کلیه و در نهایت، نارسایی حاد کلیوی میشود. همچنین، التهاب سیستمیک که در بیماران مبتلا به COVID-19 شدید رخ میدهد، میتواند جریان خون به کلیهها را کاهش داده و باعث آسیب بیشتری به بافت کلیه گردد.
3. علل و مکانیسمهای آسیب کلیوی در بیماران مبتلا به COVID-19
آسیب کلیوی در بیماران مبتلا به COVID-19 میتواند به دلایل مختلفی رخ دهد. برخی از مکانیسمهای عمده این آسیب عبارتند از:
الف) عفونت مستقیم ویروسی
یکی از راههای اصلی که ویروس کرونا به بافت کلیه آسیب میزند، عفونت مستقیم سلولهای کلیه است. همانطور که قبلاً اشاره شد، گیرندههای ACE2 در کلیهها به ویروس اجازه ورود به سلولهای کلیوی را میدهند. پس از ورود ویروس به سلولها، تکثیر ویروس و واکنش ایمنی بدن به این عفونت میتواند به تخریب سلولهای کلیوی منجر شود.
ب) واکنشهای ایمنی و التهاب سیستمیک
یکی از ویژگیهای COVID-19 شدید، ایجاد یک واکنش ایمنی بیش از حد به ویروس است که به عنوان طوفان سایتوکین شناخته میشود. این واکنش ایمنی باعث آزاد شدن مقادیر زیادی از مواد التهابی به نام سایتوکینها در جریان خون میشود که میتواند باعث آسیب به اندامهای مختلف بدن، از جمله کلیهها گردد. التهاب گسترده میتواند باعث کاهش جریان خون به کلیهها شود و عملکرد آنها را مختل کند.
ج) لختههای خونی
COVID-19 میتواند خطر تشکیل لختههای خونی (ترومبوز) را در بدن افزایش دهد. این لختهها ممکن است در عروق خونی کوچک کلیهها تشکیل شوند و جریان خون به این اندامها را مسدود کنند. این وضعیت میتواند باعث نکروز حاد لولهای شود، وضعیتی که در آن سلولهای لولههای کلیوی آسیب میبینند و میمیرند.
د) کمبود اکسیژن
بیماران مبتلا به COVID-19 که دچار مشکلات تنفسی شدید میشوند، ممکن است با کمبود اکسیژن مواجه شوند. این وضعیت که به عنوان هیپوکسی شناخته میشود، میتواند به اندامهای مختلف بدن از جمله کلیهها آسیب برساند. وقتی کلیهها به اندازه کافی اکسیژن دریافت نمیکنند، سلولهای آنها ممکن است دچار آسیب یا مرگ شوند.
ه) آسیبهای دارویی
بیمارانی که در مراحل شدید COVID-19 بستری هستند، معمولاً تحت درمان با داروهای مختلفی قرار میگیرند. برخی از این داروها، به ویژه داروهای ضدویروسی و ضدالتهابی، میتوانند به کلیهها آسیب برسانند و خطر نارسایی کلیوی را افزایش دهند.
4. نارسایی حاد کلیوی (AKI) در بیماران مبتلا به COVID-19
نارسایی حاد کلیوی (AKI) یکی از مشکلات شایع در بیمارانی است که با COVID-19 بستری میشوند، به ویژه در بیمارانی که به مراقبتهای ویژه نیاز دارند. AKI وضعیتی است که در آن کلیهها به طور ناگهانی قادر به تصفیه مواد زائد و مایعات اضافی از خون نیستند. این وضعیت میتواند به تجمع مواد سمی در بدن و اختلالات الکترولیتی منجر شود که اگر به موقع درمان نشود، ممکن است به نارسایی دائمی کلیه منجر گردد.
مطالعات نشان داده است که بین 20 تا 40 درصد از بیماران مبتلا به COVID-19 شدید دچار AKI میشوند. این رقم در بیمارانی که به دستگاه تنفس مصنوعی متصل هستند یا نیاز به مراقبتهای ویژه دارند، بیشتر است.
5. عوارض طولانیمدت COVID-19 بر کلیهها
حتی پس از بهبودی از COVID-19، برخی از بیماران ممکن است با مشکلات بلندمدت کلیوی مواجه شوند. آسیب حاد کلیوی که در طول بیماری ایجاد میشود، میتواند به بیماری مزمن کلیه (CKD) منجر شود. این بیماری یک مشکل جدی است که میتواند باعث کاهش تدریجی عملکرد کلیهها شود و در نهایت، به نارسایی کلیه منجر گردد.
برخی از بیماران بهبود یافته از COVID-19 گزارش دادهاند که حتی پس از ماهها از بهبودی، همچنان دچار مشکلات کلیوی مانند پروتئینوری (وجود پروتئین در ادرار) یا کاهش سرعت فیلتراسیون گلومرولی (GFR) هستند. این مشکلات میتواند نشاندهنده آسیب طولانیمدت به بافت کلیه باشد.
6. عوامل خطر برای آسیب کلیوی ناشی از COVID-19
برخی از افراد ممکن است در معرض خطر بیشتری برای آسیب کلیوی ناشی از COVID-19 باشند. این افراد شامل:
- بیماران مبتلا به بیماریهای زمینهای کلیوی: افرادی که قبلاً به بیماریهای مزمن کلیه مبتلا هستند، در معرض خطر بیشتری برای توسعه نارسایی حاد کلیوی در صورت ابتلا به COVID-19 قرار دارند.
- بیماران مسن: افراد مسن به دلیل کاهش عملکرد کلیه و کاهش توانایی بدن در مقابله با التهاب و عفونت، بیشتر در معرض خطر هستند.
- افراد مبتلا به دیابت یا فشار خون بالا: این دو بیماری از عوامل خطر اصلی برای آسیب کلیوی هستند و بیماران مبتلا به این شرایط، بیشتر در معرض عوارض کلیوی COVID-19 قرار دارند.
- بیمارانی که نیاز به مراقبتهای ویژه دارند: افرادی که به دستگاههای تنفس مصنوعی متصل میشوند یا در بخش مراقبتهای ویژه بستری میشوند، به دلیل شدت بیماری و استفاده از داروهای متعدد، بیشتر در معرض خطر AKI قرار دارند.
7. تشخیص و درمان آسیب کلیوی ناشی از COVID-19
الف) تشخیص
تشخیص آسیب کلیوی در بیماران مبتلا به COVID-19 معمولاً با استفاده از آزمایشهای خون و ادرار انجام میشود. این آزمایشها میتوانند سطح کراتینین و نیتروژن اوره خون (BUN) را اندازهگیری کنند که نشاندهنده عملکرد کلیههاست. همچنین، آزمایش ادرار ممکن است حضور پروتئین یا خون در ادرار را نشان دهد که میتواند نشانهای از آسیب کلیوی باشد.
ب) درمان
درمان آسیب کلیوی ناشی از COVID-19 بستگی به شدت آسیب و وضعیت بیمار دارد. برخی از روشهای درمان شامل:
- دیالیز: در موارد شدید نارسایی حاد کلیوی، ممکن است نیاز به دیالیز باشد تا کلیهها بتوانند عملکرد تصفیه خون را انجام دهند.
- مدیریت مایعات: کنترل مصرف مایعات و الکترولیتها میتواند به کاهش فشار بر کلیهها و بهبود عملکرد آنها کمک کند.
- داروها: در برخی موارد، داروهای ضدالتهابی یا ضد لختهسازی ممکن است برای کاهش التهاب و جلوگیری از تشکیل لختههای خونی استفاده شوند.
8. پیشگیری از آسیب کلیوی در بیماران مبتلا به COVID-19
برای پیشگیری از آسیب کلیوی در بیماران مبتلا به COVID-19، اقدامات زیر میتواند مفید باشد:
- مدیریت بیماریهای زمینهای: کنترل دقیق فشار خون و دیابت میتواند خطر آسیب کلیوی را کاهش دهد.
- هیدراتاسیون مناسب: مصرف مایعات کافی میتواند به حفظ عملکرد کلیهها کمک کند و خطر نارسایی حاد کلیوی را کاهش دهد.
- پیگیری منظم عملکرد کلیهها: در بیمارانی که به COVID-19 مبتلا شدهاند، نظارت منظم بر عملکرد کلیهها از طریق آزمایشهای خون و ادرار میتواند از آسیبهای جدی جلوگیری کند.
9. نتیجهگیری
COVID-19 نه تنها دستگاه تنفسی، بلکه کلیهها و سایر اندامهای حیاتی را نیز تحت تأثیر قرار میدهد. آسیب کلیوی در بیماران مبتلا به این ویروس، به خصوص در موارد شدید، یک مشکل جدی است که میتواند منجر به نارسایی حاد کلیوی و حتی مشکلات بلندمدت مانند بیماری مزمن کلیه شود. با تشخیص به موقع و مدیریت مناسب، میتوان از آسیبهای جدی به کلیهها جلوگیری کرد.
